Okolic@

[OsieckiBogusÂław]

KATECHIZM
KOÂŚCIOÂŁA
KATOLICKIEGOPALLOTTINUM 1994


RozdziaÂł drugi
WSPÓLNOTA LUDZKA

1877 PowoÂłaniem ludzkoÂści jest ukazywanie obrazu Boga i przeksztaÂłcanie siĂŞ na obraz Jedynego Syna Ojca. PowoÂłanie to przyjmuje formĂŞ osobistÂą, poniewaÂż kaÂżdy jest wezwany do Boskiego szczĂŞÂścia; dotyczy ono takÂże caÂłej wspĂłlnoty ludzkiej.

ArtykuÂł pierwszy
OSOBA I SPO£ECZNO¦Æ

I. WspĂłlnotowy charakter powoÂłania ludzkiego

1878 Wszyscy ludzie s¹ wezwani do tego samego celu, którym jest sam Bóg. Istnieje pewne podobieùstwo miêdzy jednoœci¹ Osób Boskich a braterstwem, jakie ludzie powinni zaprowadziÌ miêdzy sob¹, w prawdzie i mi³oœci. Mi³oœÌ bliŸniego jest nieod³¹czna od mi³oœci Boga.

1879 Osoba ludzka potrzebuje Âżycia spoÂłecznego. Nie jest ono dla niej czymÂś dodanym, lecz jest wymaganiem jej natury. Przez wymianĂŞ z innymi, wzajemnÂą sÂłuÂżbĂŞ i dialog z braĂŚmi czÂłowiek rozwija swoje moÂżliwoÂści; w ten sposĂłb odpowiada na swoje powoÂłanie.

1880 SpoÂłecznoœÌ jest grupÂą osĂłb powiÂązanych w sposĂłb organiczny zasadÂą jednoÂści, ktĂłra przekracza kaÂżdÂą z nich. SpoÂłecznoœÌ, zgromadzenie widzialne i zarazem duchowe, trwa w czasie; dziedziczy przeszÂłoœÌ i przygotowuje przyszÂłoœÌ. KaÂżdy czÂłowiek staje siĂŞ dziĂŞki niej „dziedzicem", otrzymuje „talenty", ktĂłre wzbogacajÂą jego toÂżsamoœÌ i ktĂłrych owoce powinien pomnaÂżaĂŚ. SÂłusznie wiĂŞc kaÂżdy czÂłowiek jest zobowiÂązany do poÂświĂŞcania siĂŞ na rzecz wspĂłlnot, do ktĂłrych naleÂży, i do szacunku wobec wÂładz troszczÂących siĂŞ o dobro wspĂłlne.

1881 KaÂżdÂą wspĂłlnotĂŞ okreÂśla jej cel, a zatem kieruje siĂŞ ona wÂłasnymi reguÂłami. Jednak „osoba ludzka jest i powinna byĂŚ zasadÂą, podmiotem i celem wszystkich urzÂądzeĂą spoÂłecznych".

1882 NiektĂłre spoÂłecznoÂści, takie jak rodzina i paĂąstwo, odpowiadajÂą bar­dziej bezpoÂśrednio naturze czÂłowieka. SÂą dla niego konieczne. Aby umoÂżliwiĂŚ jak najwiĂŞkszej liczbie osĂłb uczestnictwo w Âżyciu spoÂłecznym, naleÂży zachĂŞcaĂŚ do tworzenia zrzeszeĂą i instytucji wybieralnych „dla celĂłw gospodarczych i spoÂłecznych, kulturalnych i rozrywkowych, sportowych, zawodowych i poli­tycznych. SÂą to spoÂłecznoÂści albo o zasiĂŞgu krajowym, albo miĂŞdzynarodo­wym". Taka socjalizacja jest takÂże wyrazem naturalnego d¹¿enia ludzi do zrzeszania siĂŞ, by osiÂągn¹Ì cele, ktĂłre przerastajÂą ich indywidualne moÂżliwoÂści. Rozwija ona zdolnoÂści osoby, a zwÂłaszcza zmysÂł inicjatywy i odpowiedzialnoÂści. Pomaga w zagwarantowaniu jej praw.

1883 Socjalizacja niesie takÂże pewne niebezpieczeĂąstwa. Zbyt daleko posuniĂŞta interwencja paĂąstwa moÂże zagraÂżaĂŚ osobistej wolnoÂści i inicjatywie. Nauczanie KoÂścioÂła wypracowaÂło zasadĂŞ nazywanÂą zasadÂą pomocniczoÂści. WedÂług niej „spoÂłecznoœÌ wyÂższego rzĂŞdu nie powinna ingerowaĂŚ w wewnĂŞtrzne sprawy spoÂłecznoÂści niÂższego rzĂŞdu, pozbawiajÂąc jÂą kompetencji, lecz raczej powinna wspieraĂŚ jÂą w razie koniecznoÂści i pomĂłc w koordynacji jej dziaÂłaĂą z dziaÂłaniami innych grup spoÂłecznych, dla dobra wspĂłlnego".

1884 Bóg nie chcia³ zatrzymaÌ dla samego siebie sprawowania wszelkich w³adz. Ka¿demu stworzeniu powierza zadania, które jest ono zdolne wype³niaÌ stosownie do zdolnoœci swojej natury. Ten sposób rz¹dzenia powinien byÌ naœladowany w ¿yciu spo³ecznym. Postêpowanie Boga w rz¹dzeniu œwiatem, œwiadcz¹ce o ogromnym szacunku dla wolnoœci ludzkiej, powinno byÌ na­tchnieniem dla m¹droœci tych, którzy rz¹dz¹ wspólnotami ludzkimi. Powinni oni postêpowaÌ jak s³udzy Opatrznoœci Bo¿ej.

1885 Zasada pomocniczoœci jest przeciwna wszelkim formom kolektywizmu. Wyznacza ona granice interwencji paùstwa. Zmierza do zharmonizowania relacji miêdzy jednostkami i spo³ecznoœciami. D¹¿y do ustanowienia praw­dziwego porz¹dku miêdzynarodowego.

II. Nawrócenie i spo³ecznoœÌ
1886 SpoÂłecznoœÌ jest nieodzowna do urzeczywistniania powoÂłania ludzkiego. Aby ten cel zostaÂł osiÂągniĂŞty, powinna byĂŚ szanowana wÂłaÂściwa hierarchia wartoÂści, ktĂłra „wymiary materialne i instynktowne podporzÂądkowuje wewnĂŞtrznym i duchowym": SpoÂłecznoœÌ ludzka... jest przede wszystkim wartoÂściÂą duchowÂą. DziĂŞki niej ludzie, wspó³dziaÂłajÂąc ze ÂświatÂłem prawdy, przekazujÂą sobie wzajemnie swojÂą wiedzĂŞ, mogÂą broniĂŚ swoich praw i wypeÂłniaĂŚ obowiÂązki, otrzymujÂą zachĂŞtĂŞ do starania siĂŞ o dobra duchowe, sÂłusznie cieszÂą siĂŞ wspĂłlnie z kaÂżdej rzeczy piĂŞknej bez wzglĂŞdu na jej rodzaj, zawsze pragnÂą przekazywaĂŚ innym to, co jest w nich najlepsze, starajÂą siĂŞ usilnie przyswajaĂŚ sobie duchowe wartoÂści posiadane przez innych. WartoÂści te oddziaÂłujÂą pobudzajÂąco i kierownicze zarazem na wszelkie sprawy dotyczÂące nauki, Âżycia ekonomicznego, instytucji spoÂłecznych, rozwoju i ustroju paĂąstwa, prawodawstwa oraz innych elementĂłw skÂładowych i roz­wojowych doczesnej wspĂłlnoty ludzkiej.

1887 Zamiana ÂśrodkĂłw i celĂłw, ktĂłra prowadzi do nadania wartoÂści celu ostatecznego temu, co jest jedynie Âśrodkiem do jego osiÂągniĂŞcia, lub do traktowania osĂłb jako zwykÂłych ÂśrodkĂłw ze wzglĂŞdu na jakiÂś cel, rodzi niesprawiedliwe struktury, ktĂłre „utrudniajÂą albo praktycznie uniemoÂżliwiajÂą prowadzenie Âżycia chrzeÂścijaĂąskiego, zgodnego z przykazaniami Boskiego Prawodawcy".

1888 Trzeba wiêc odwo³ywaÌ siê do duchowych i moralnych zdolnoœci osoby oraz do sta³ego wymagania jej wewnêtrznego nawrócenia, by doprowadziÌ do zmian spo³ecznych, które rzeczywiœcie s³u¿y³yby osobie. Pierwszeùstwo przy­znane nawróceniu serca w ¿aden sposób nie eliminuje, lecz, przeciwnie, nak³ada obowi¹zek uzdrawiania instytucji i warunków ¿ycia - jeœli sk³aniaj¹ do grzechu - w taki sposób, by by³y zgodne z normami sprawiedliwoœci i sprzyja³y dobru, a nie stawa³y mu na przeszkodzie.

1889 Bez pomocy Âłaski ludzie nie mogliby „dostrzegaĂŚ wÂąskiej nieraz ÂścieÂżki miĂŞdzy maÂłodusznoÂściÂą, ktĂłra ulega zÂłu, a przemocÂą, ktĂłra chce je zwalczaĂŚ, a w rzeczywistoÂści je pomnaÂża". Jest to droga miÂłoÂści - miÂłoÂści Boga i bliÂźniego. MiÂłoœÌ stanowi najwiĂŞksze przykazanie spoÂłeczne. Szanuje drugiego i jego prawa. Wymaga praktykowania sprawiedliwoÂści, do czego tylko ona nas uzdalnia. Jest natchnieniem dla Âżycia bĂŞdÂącego darem z siebie: „Kto bĂŞdzie siĂŞ staraÂł zachowaĂŚ swoje Âżycie, straci je; a kto je straci, zachowa je".

W skrĂłcie

1890 Istnieje pewne podobieùstwo miêdzy jednoœci¹ Osób Boskich a braterst­wem, jakie ludzie powinni zaprowadziÌ miêdzy sob¹.

1891 Aby rozwijaĂŚ siĂŞ zgodnie ze swojÂą naturÂą, osoba ludzka potrzebuje Âżycia spoÂłecznego. NiektĂłre spolecznoÂści, jak rodzina i paĂąstwo, odpowiadajÂą bardziej bezpoÂśrednio naturze czlowieka.

1892 „Osoba ludzka jest i powinna byĂŚ zasadÂą, podmiotem i celem wszystkich urzÂądzeĂą spoÂłecznych".

1893 NaleÂży zachĂŞcaĂŚ do szerokiego uczestnictwa w zrzeszeniach i instytucjach wybieralnych.

1894 Zgodnie z zasad¹ pomocniczoœci ani paùstwo, ani ¿adna szersza spo³ecz­noœÌ nie powinny zastêpowaÌ inicjatywy i odpowiedzialnoœci osób oraz instytucji poœrednich.

1895 Spo³ecznoœÌ powinna sprzyjaÌ praktykowaniu cnót, a nie stawaÌ mu na przeszkodzie. Natchnieniem do tego powinna byÌ w³aœciwa hierarchia wartoœci.

1896 Tam, gdzie grzech niszczy klimat spo³eczny, trzeba odwo³ywaÌ siê do nawrócenia serc i ³aski Bo¿ej. Mi³oœÌ pobudza do sprawiedliwych reform, mzwi¹zania kwestii spo³ecznej poza Ewangeli¹.

ArtykuÂł drugi
UCZESTNICTWO W ÂŻYCIU SPOÂŁECZNYM

1. WÂładza

1897 SpoÂłecznoœÌ ludzka nie moÂże byĂŚ dobrze zorganizowana ani wytwarzaĂŚ odpowiedniej iloÂści dĂłbr, jeÂśli jest pozbawiona ludzi sprawujÂących prawowitÂą wÂładzĂŞ, ktĂłrzy stojÂą na straÂży praw i w miarĂŞ potrzeby nie szczĂŞdzÂą swej pracy i staraĂą dla dobra wspĂłlnego". „WÂładzÂą" nazywa siĂŞ upowaÂżnienie, na mocy ktĂłrego osoby lub instytu­cje nadajÂą prawa i wydajÂą polecenia ludziom oraz oczekujÂą z ich strony posÂłuszeĂąstwa.

1898 KaÂżda wspĂłlnota ludzka potrzebuje wÂładzy, ktĂłra by niÂą rzÂądziÂła. Ma ona swojÂą podstawĂŞ w naturze ludzkiej. Jest konieczna dla jednoÂścipaĂąstwa. Jej rola polega na zapewnieniu, na ile to moÂżliwe, dobra wspĂłlnego spoÂłecznoÂści.

1899 WÂładza, ktĂłrej domaga siĂŞ porzÂądek moralny, pochodzi od Boga: „KaÂżdy niech bĂŞdzie poddany wÂładzom, sprawujÂącym rzÂądy nad innymi. Nie ma bowiem wÂładzy, ktĂłra by nie pochodziÂła od Boga, a te, ktĂłre sÂą, zostaÂły ustanowione przez Boga. Kto wiĂŞc przeciwstawia siĂŞ wÂładzy - przeciwstawia siĂŞ porzÂądkowi BoÂżemu. Ci zaÂś, ktĂłrzy siĂŞ przeciwstawili, ÂściÂągnÂą na siebie wyrok potĂŞpienia".

1900 ObowiÂązek posÂłuszeĂąstwa domaga siĂŞ od wszystkich okazywania wÂładzy naleÂżnego jej uznania oraz szacunku i - stosownie do zasÂług - wdziĂŞcznoÂści i ÂżyczliwoÂści osobom, ktĂłre jÂą sprawujÂą.

ÂŚwiĂŞty Klemens Rzymski, papieÂż, jest autorem najstarszej modlitwy KoÂścioÂła
za sprawujÂących wÂładzĂŞ politycznÂą:

Daj im zatem, Panie, zdrowie, pokój, zgodê i sta³oœÌ,
aby sprawowali bez przeszkody tĂŞ wÂładzĂŞ, ktĂłrÂą Ty im powierzyÂłeÂś.
To Ty sam przecieÂż, WÂładco Nieba, KrĂłlu wiekĂłw,
dajesz synom ludzkim chwa³ê i godnoœÌ,
i wÂładzĂŞ nad tym, co jest na ziemi.
Ty wiĂŞc, o Panie, kieruj ich wolÂą wedÂług tego,
co jest dobre i miÂłe w Twoich oczach,
aby sprawujÂąc zboÂżnie, w pokoju i z ÂłagodnoÂściÂą
danÂą im przez Ciebie wÂładzĂŞ,
zyskali ÂłaskĂŞ TwojÂą.

1901 JeÂśli wÂładza odwoÂłuje siĂŞ do porzÂądku ustanowionego przez Boga, to jakakolwiek „forma ustroju politycznego i wybĂłr wÂładz pozostawione sÂą wolnej woli obywateli". Ró¿ne ustroje polityczne sÂą moralnie dopuszczalne pod warunkiem, Âże d¹¿¹ do uprawnionego dobra wspĂłlnoty, ktĂłra te ustroje przyjmuje. Ustroje, ktĂłrych natura jest sprzeczna z prawem naturalnym, porzÂądkiem publicznym i podstawowymi prawami osĂłb, nie mogÂą urzeczywistniaĂŚ dobra wspĂłlnego narodĂłw, ktĂłrym zostaÂły narzucone.

1902 WÂładza nie otrzymuje prawowitoÂści moralnej sama z siebie. Nie powin­na byĂŚ sprawowana w sposĂłb despotyczny, lecz dziaÂłaĂŚ na rzecz dobra wspĂłlnego jako „siÂła moralna, oparta na wolnoÂści i Âświadoma ciĂŞÂżaru przyjê­tego obowiÂązku":
O tyle prawo ludzkie ma istotne znamiona prawa, o ile jest zgodne z prawym rozumem. Wówczas jest jasne, ¿e pochodzi od prawa wiecznego. O ile zaœ nie jest zgodne z rozumem, nazywa siê prawem niegodziwym. W takim bowiem przypadku nie ma istotnych przymiotów prawa, ale jest raczej jak¹œ form¹ przemocy.

1903 WÂładza jest sprawowana w sposĂłb prawowity tylko wtedy, gdy troszczy siĂŞ o dobro wspĂłlne danej spoÂłecznoÂści i jeÂśli do jego osiÂągniĂŞcia uÂżywa ÂśrodkĂłw moralnie dozwolonych. JeÂśli sprawujÂący wÂładzĂŞ ustanawiajÂą nie­sprawiedliwe prawa lub podejmujÂą dziaÂłania sprzeczne z porzÂądkiem moral­nym, to rozporzÂądzenia te nie obowiÂązujÂą w sumieniu. „Wtedy wÂładza przestaje byĂŚ wÂładzÂą, a zaczyna siĂŞ bezprawie".

1904 „Jest wskazane, by kaÂżda wÂładza byÂła rĂłwnowaÂżona przez inne wÂładze i inne zakresy kompetencji, ktĂłre by jÂą utrzymywaÂły we wÂłaÂściwych granicach. Na tym wÂłaÂśnie polega zasada «paĂąstwa praworzÂądnego), w ktĂłrym najwyÂższa wÂładzĂŞ ma prawo, a nie samowola ludzi".

II. Dobro wspĂłlne

1905 Zgodnie ze spoÂłecznÂą naturÂą czÂłowieka, dobro kaÂżdego pozostaje w sposĂłb konieczny w relacji z dobrem wspĂłlnym. MoÂże byĂŚ ono okreÂślone jedynie w odniesieniu do osoby ludzkiej: ZamkniĂŞci w sobie samych, nie Âżyjcie jedynie dla siebie w przekonaniu, iÂż jesteÂście juÂż usprawiedliwieni, ale gromadzÂąc siĂŞ razem, szukajcie tego, co poÂżyteczne dla wszystkich.

1906 Przez dobro wspĂłlne naleÂży rozumieĂŚ „sumĂŞ warunkĂłw Âżycia spoÂłecz­nego, jakie bÂądÂź zrzeszeniom, bÂądÂź poszczegĂłlnym czÂłonkom spoÂłeczeĂąstwa pozwalajÂą osiÂągn¹Ì peÂłniej i Âłatwiej wÂłasnÂą doskonaÂłoœÌ". Dobro wspĂłlne odnosi siĂŞ do Âżycia wszystkich. Od kaÂżdego domaga siĂŞ roztropnoÂści, a szczegĂłlnie od tych, ktĂłrym zostaÂło powierzone sprawowanie wÂładzy. Opiera siĂŞ na trzech istotnych elementach:

1907 Po pierwsze, zakÂłada poszanowanie osoby jako takiej. W imiĂŞ dobra wspĂłlnego wÂładze publiczne sÂą zobowiÂązane do poszanowania podstawowych i niezbywalnych praw osoby ludzkiej. SpoÂłecznoœÌ powinna umoÂżliwiĂŚ kaÂżdemu ze swych czÂłonkĂłw urzeczywistnienie swego powoÂłania. W szczegĂłlnoÂści dobro wspĂłlne polega na korzystaniu ze swobĂłd naturalnych niezbĂŞdnych do rozwoju powoÂłania ludzkiego; sÂą nimi: „prawo... do postĂŞpowania wedÂług sÂłusznej normy wÂłasnego sumienia, do ochrony Âżycia prywatnego oraz do sprawiedliwej wolnoÂści, takÂże w dziedzinie religijnej".

1908 Po drugie, dobro wspólne domaga siê dobrobytu spo³ecznego i rozwoju spo³ecznoœci. Rozwój jest syntez¹ wszystkich obowi¹zków spo³ecznych. Z pewnoœci¹ do w³adzy nale¿y rozstrzyganie - w imiê dobra wspólnego - miêdzy ró¿nymi partykularnymi interesami. Powinna ona jednak zapewniÌ ka¿demu to, czego potrzebuje on do prowadzenia ¿ycia prawdziwie ludzkiego: wy¿ywienie, odzie¿, opiekê zdrowotn¹, pracê, wychowanie i kulturê, odpowiedni¹ informacjê, prawo do za³o¿enia rodziny itd.

1909 Dobro wspólne stanowi wreszcie pokój, czyli trwa³oœÌ i bezpieczeùstwo sprawiedliwego porz¹dku. Tak wiêc wymaga ono, by w³adza przy u¿yciu godziwych œrodków zapewnia³a bezpieczeùstwo spo³ecznoœci i jej cz³onkom. Stanowi podstawê prawa do s³usznej obrony osobistej i zbiorowej.

1910 JeÂśli kaÂżda wspĂłlnota ludzka posiada dobro wspĂłlne, ktĂłre pozwala jej uznaĂŚ siĂŞ za takÂą, to wÂłaÂśnie we wspĂłlnocie politycznej znajduje ona swoje najpeÂłniejsze urzeczywistnienie. Do paĂąstwa naleÂży obrona i popieranie dobra wspĂłlnego spoÂłecznoÂści cywilnej, obywateli i instytucji poÂśrednich.

1911 Coraz bardziej pog³êbia siĂŞ wzajemna zaleÂżnoœÌ ludzi. Rozszerza siĂŞ ona stopniowo na ca³¹ ziemiĂŞ. JednoœÌ rodziny ludzkiej, obejmujÂącej osoby cieszÂące siĂŞ rĂłwnÂą godnoÂściÂą naturalnÂą, zakÂłada powszechne dobro wspĂłlne. Domaga siĂŞ ono organizacji wspĂłlnoty narodĂłw zdolnej „zaradzaĂŚ ró¿nym potrzebom ludzi, zarĂłwno na tych odcinkach Âżycia spoÂłecznego, do ktĂłrych nale¿¹: wyÂżywienie, zdrowie, wychowanie, praca, jak i w pewnych specjalnych sytuacjach mogÂących tu i Ăłwdzie wystĂŞpowaĂŚ... zaradzenia biedzie uchodÂźcĂłw rozproszonych po caÂłym Âświecie... wspomagania emigrantĂłw oraz ich rodzin".

1912 Dobro wspĂłlne jest zawsze ukierunkowane na rozwĂłj osĂłb; „od... porzÂądku (osĂłb) winien byĂŚ uzaleÂżniony porzÂądek rzeczy, a nie na odwrĂłt". PorzÂądek ten opiera siĂŞ na prawdzie, jest budowany w sprawiedliwoÂści i oÂżywiany miÂłoÂściÂą.

III. OdpowiedzialnoœÌ i uczestnictwo

1913 Uczestnictwo jest dobrowolnym i szlachetnym zaanga¿owaniem siê osoby w wymianê spo³eczn¹. Jest konieczne, by wszyscy, stosownie do zajmowanego miejsca i odgrywanej przez siebie roli, uczestniczyli w rozwoju dobra wspólnego. Obowi¹zek ten jest nieroz³¹cznie zwi¹zany z godnoœci¹ osoby ludzkiej.

1914 Uczestnictwo urzeczywistnia siê najpierw w podjêciu zadaù, za które ponosi siê odpowiedzialnoœÌ osobist¹; cz³owiek uczestniczy w dobru drugiej osoby i spo³ecznoœci przez troskê o wychowanie w swojej rodzinie i przez sumiennoœÌ w pracy

1915 Obywatele powinni, na ile to moÂżliwe, braĂŚ czynny udziaÂł w Âżyciu publicznym. Sposoby tego uczestnictwa mogÂą siĂŞ ró¿niĂŚ zaleÂżnie od kraju czy kultury. „Na pochwa³ê zasÂługuje postĂŞpowanie tych narodĂłw, w ktĂłrych jak najwiĂŞksza czêœÌ obywateli uczestniczy w sprawach publicznych w warunkach prawdziwej wolnoÂści".

1916 Uczestnictwo wszystkich w urzeczywistnianiu dobra wspólnego poci¹ga za sob¹, jak ka¿dy obowi¹zek etyczny, wci¹¿ ponawiane nawrócenie uczestników ¿ycia spo³ecznego. Oszustwo i ró¿ne wykrêty, przez które niektórzy uchylaj¹ siê od przestrzegania prawa i przepisów odnosz¹cych siê do obowi¹z­ków spo³ecznych, powinny byÌ zdecydowanie potêpione jako niezgodne z wy­maganiami sprawiedliwoœci. Nale¿y troszczyÌ siê o rozwój instytucji, które poprawiaj¹ warunki ¿ycia ludzkiego.

1917 Do sprawujÂących wÂładzĂŞ naleÂży umacnianie wartoÂści, ktĂłre pobudzajÂą zaufanie czÂłonkĂłw spoÂłecznoÂści i skÂłaniajÂą ich do sÂłuÂżby na rzecz bliÂźnich. Uczestnictwo zaczyna siĂŞ od wychowania i kultury. „SÂłusznie moÂżemy sÂądziĂŚ, Âże przyszÂły los ludzkoÂści leÂży w rĂŞkach tych, ktĂłrzy potrafiÂą daĂŚ nastĂŞpnym pokoleniom motywy Âżycia i nadziei".

W skrĂłcie

1918 „Nie ma... wÂładzy, ktĂłra by nie pochodziÂła od Boga, a te, ktĂłre sÂą, zostaÂły ustanowione przez Boga" .

1919 KaÂżda wspĂłlnota ludzka potrzebuje wÂładzy, by trwaĂŚ i rozwijaĂŚ siĂŞ.

1920 „ WspĂłlnota polityczna i wÂładza publiczna opierajÂą siĂŞ na naturze ludzkiej i nale¿¹ do porzÂądku okreÂślonego przez Boga".

1921 Wladza jest sprawowana w sposób prawowity, jeœli dok³ada staraù o dobro wspólne spo³ecznoœci. Aby je osi¹gn¹Ì, powinna u¿ywaÌ œrodków moralnie godziwych.

1922 Ró¿ne ustroje polityczne s¹ uprawnione pod warunkiem, ¿e d¹¿¹ one do dobra wspólnego.

1923 WÂładza polityczna powinna byĂŚ peÂłniona w granicach porzÂądku moralnego i zapewniaĂŚ warunki korzystania z wolnoÂści.

1924 Dobro wspĂłlne obejmuje „sumĂŞ warunkĂłw Âżycia spoÂłecznego, jakie... zrzeszeniom bÂądÂź poszczegĂłlnym czÂłonkom spoÂłeczeĂąstwa pozwalajÂą osi¹­gn¹Ì pelniej i Âłatwiej wÂłasnÂą doskonaÂłoœÌ".

1925 Dobro wspĂłlne opiera siĂŞ na trzech istotnych elementach: poszanowaniu i popieraniu podstawowych praw osoby; dobrobycie, czyli rozwoju dĂłbr duchowych i ziemskich spoÂłecznoÂści; pokoju i bezpieczeĂąstwie spoÂłecznoÂści i jej czÂłonkĂłw.

1926 GodnoœÌ osoby ludzkiej zak³ada poszukiwanie dobra wspólnego. Ka¿dy powinien troszczyÌ siê o budowanie i wspieranie instytucji, które po­prawiaj¹ warunki ¿ycia ludzkiego.

1927 Do paĂąstwa naleÂży obrona i popieranie dobra wspĂłlnego spoÂłecznoÂści cywilnej. Dobro wspĂłlne caÂłej rodziny ludzkiej domaga siĂŞ organizacji o charakterze miĂŞdzynarodowym.